किरणोत्सर्गी क्षय होण्याचे सर्वात सामान्य प्रकार कोणते आहेत? परिणामी किरणोत्सर्गी किरणोत्सर्गाच्या हानिकारक प्रभावांपासून आपण स्वतःचे संरक्षण कसे करू शकतो?
केंद्रक स्थिर होण्यासाठी सोडलेल्या कणांच्या किंवा लाटांच्या प्रकारानुसार, विविध प्रकारचे किरणोत्सर्गी क्षय होतात ज्यामुळे आयनीकरण किरणोत्सर्ग होतो. सर्वात सामान्य प्रकार म्हणजे अल्फा कण, बीटा कण, गॅमा किरण आणि न्यूट्रॉन.
अल्फा रेडिएशन
अल्फा क्षय (इन्फोग्राफिक: ए. वर्गास/आयएईए).
अल्फा रेडिएशनमध्ये, क्षय होणारे केंद्रक अधिक स्थिर होण्यासाठी जड, सकारात्मक चार्ज केलेले कण सोडतात. हे कण आपल्या त्वचेत प्रवेश करून हानी पोहोचवू शकत नाहीत आणि बहुतेकदा कागदाच्या एका पत्र्याचा वापर करूनही ते थांबवता येतात.
तथापि, जर अल्फा-उत्सर्जक पदार्थ श्वासोच्छवासाद्वारे, खाण्याद्वारे किंवा पिण्याद्वारे शरीरात घेतले गेले तर ते थेट अंतर्गत ऊतींना उघड करू शकतात आणि त्यामुळे आरोग्यास हानी पोहोचवू शकतात.
अमेरिकियम-२४१ हे अल्फा कणांद्वारे क्षय होणाऱ्या अणूचे उदाहरण आहे आणि ते जगभरातील धूर शोधकांमध्ये वापरले जाते.
बीटा रेडिएशन
बीटा क्षय (इन्फोग्राफिक: ए. वर्गास/आयएईए).
बीटा रेडिएशनमध्ये, केंद्रके अल्फा कणांपेक्षा जास्त भेदक असलेले आणि त्यांच्या उर्जेनुसार १-२ सेंटीमीटर पाण्यातून जाऊ शकणारे लहान कण (इलेक्ट्रॉन) सोडतात. सर्वसाधारणपणे, काही मिलिमीटर जाडीचा अॅल्युमिनियमचा शीट बीटा रेडिएशन थांबवू शकतो.
बीटा किरणोत्सर्ग उत्सर्जित करणाऱ्या काही अस्थिर अणूंमध्ये हायड्रोजन-३ (ट्रिटियम) आणि कार्बन-१४ यांचा समावेश आहे. ट्रिटियमचा वापर इतरांबरोबरच, आपत्कालीन प्रकाशात केला जातो, उदाहरणार्थ अंधारात बाहेर पडण्याचे चिन्हांकित करण्यासाठी. याचे कारण म्हणजे ट्रिटियममधील बीटा किरणोत्सर्गामुळे फॉस्फर पदार्थ विजेशिवाय रेडिएशनच्या परस्परसंवादात चमकतो. उदाहरणार्थ, भूतकाळातील वस्तूंची तारीख निश्चित करण्यासाठी कार्बन-१४ चा वापर केला जातो.
गामा किरणे
गामा किरण (इन्फोग्राफिक: ए. वर्गास/आयएईए).
कर्करोगाच्या उपचारासारखे विविध उपयोग असलेले गॅमा किरण हे एक्स-रे सारखेच इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक रेडिएशन आहेत. काही गॅमा किरण मानवी शरीरातून हानी न करता थेट जातात, तर काही शरीराद्वारे शोषले जातात आणि नुकसान करू शकतात. काँक्रीट किंवा शिशाच्या जाड भिंतींमुळे गॅमा किरणांची तीव्रता कमी धोका निर्माण करणाऱ्या पातळीपर्यंत कमी करता येते. म्हणूनच कर्करोगाच्या रुग्णांसाठी असलेल्या रुग्णालयांमधील रेडिओथेरपी उपचार कक्षांच्या भिंती इतक्या जाड असतात.
न्यूट्रॉन
अणुभट्टीतील अणुविभाजन हे न्यूट्रॉनद्वारे टिकून राहणाऱ्या किरणोत्सर्गी साखळी अभिक्रियेचे उदाहरण आहे (ग्राफिक: ए. वर्गास/आयएईए).
न्यूट्रॉन हे तुलनेने मोठे कण आहेत जे केंद्रकाच्या प्राथमिक घटकांपैकी एक आहेत. ते चार्ज नसलेले असतात आणि त्यामुळे ते थेट आयनीकरण निर्माण करत नाहीत. परंतु पदार्थाच्या अणूंशी त्यांच्या परस्परसंवादामुळे अल्फा-, बीटा-, गॅमा- किंवा एक्स-रे तयार होऊ शकतात, ज्यामुळे नंतर आयनीकरण होते. न्यूट्रॉन आत प्रवेश करतात आणि त्यांना फक्त काँक्रीट, पाणी किंवा पॅराफिनच्या जाड वस्तुमानाने थांबवता येते.
न्यूट्रॉन अनेक प्रकारे तयार केले जाऊ शकतात, उदाहरणार्थ अणुभट्ट्यांमध्ये किंवा प्रवेगक किरणांमधील उच्च-ऊर्जा कणांद्वारे सुरू होणाऱ्या अणु अभिक्रियांमध्ये. न्यूट्रॉन अप्रत्यक्षपणे आयनीकरण किरणोत्सर्गाचा एक महत्त्वाचा स्रोत असू शकतात.
पोस्ट वेळ: नोव्हेंबर-११-२०२२